نگاهی به مواد اولیه خوراک دام و طیور و معرفی ترکیبات مهم

مواد اولیه خوراک دام و طیور، شامل تمام مواد مغذی می‌شود که در خوراک این حیوانات وجود دارد و به نوعی می‌تواند منبع تغذیه روزانه آنها را برای رشد بهتر فراهم سازد. این مواد هم ساختار زیستی و طبیعی دارند و هم شامل مواد شیمیایی گرید خوراکی می‌باشند.

مواد تشکیل دهنده خوراک طیور در رژیم‌های غذایی به دلایل مختلفی نظیر عناصر غذایی که می‌توانند تأمین کنند، عدم وجود عوامل سوء تغذیه یا سمی بودن، خوش طعم شدن و هزینه خرید، انتخاب می‌شوند.

مواد اولیه خوراک دام و طیور که حیوانات برای رشد بهتر و تولید مثل نیاز به آنها دارند شامل اسیدهای آمینه موجود در ساختار پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی است.

به طور کلی، دام و طیور برای تمام عملکردهای زیستی خود به انرژی نیاز دارند. این انرژی از مواد نشاسته‌ای، لیپیدها و پروتئین‌ها به دست می‌آیند. بخش قابل توجهی از محتویات مواد اولیه خوراک دام و طیور نیز در بر گیرنده همین مواد مغذی می‌باشد.

مواد اولیه خوراک دام و طیور به طور کلی در دانه‌های غلات، وعده‌های غذایی پروتئینی، چربی‌ها و روغن‌ها، مواد معدنی، مواد افزودنی خوراک دام و طیور و مواد اولیه متفرقه (=ریشه‌های خوراکی) طبقه بندی می‌شوند.
این مواد مغذی و مواد اولیه خوراک دام و طیور در عناوین جداگانه در بخش‌های زیر بحث خواهد شد.

دانه غلات، یکی از مهم‌ترین مواد اولیه خوراک دام و طیور

اصطلاح “غلات” در اینجا شامل دانه‌های غلات، محصولات جانبی غلات و مقطره دانه‌های خشک با محلول آن است. غلات عمدتاً برای تأمین انرژی مورد نیاز برای طیور استفاده می‌شود. متداول‌ترین غلات خوراکی، ذرت است. اگرچه از غلات مختلف در کشورها و مناطق مختلف جهان نیز به عنوان مواد اولیه خوراک دام و طیور استفاده می‌شود.

به عنوان مثال، در ایالات متحده، برزیل و بیشتر کشورهای آسیایی، ذرت مهمترین منبع انرژی برای انواع خوراک طیور است، در حالی که گندم، منبع اصلی انرژی غذایی برای رژیم‌های غذایی طیور در اروپا، کانادا، استرالیا، نیوزیلند و روسیه می‌باشد.

البته در واقعیت، تولید کنندگان مواد اولیه خوراک دام و طیور در صورت موجود بودن نمونه خورک، با قیمت مناسب، از هر نوع دانه در رژیم غذایی طیور یا برای دام استفاده خواهد کرد.

به عنوان مثال، در برخی از مناطق ایالات متحده و چین، گندم اغلب به جای ذرت، استفاده می‌شود. در استرالیا، سورگوم (sorghum ؛ ذرت خوشه‌ای) در فصل تابستان به جای گندم یک دانه مغذی اساسی است؛ در حالی که در کشورهای اسکاندیناوی، غلات جو و چاودار، زمانی استفاده می‌شود که این دانه‌ها با قیمت مناسب موجود باشند.

اگرچه مقادیر و انواع دانه‌های غلات موجود در رژیم‌های غذایی طیور تا حد زیادی به هزینه‌های فعلی آنها نسبت به مقادیر مغذی آنها بستگی دارد، اما باید مراقب بود تا از ایجاد تغییرات عمده در اجزای غلات موجود در رژیم‌های غذایی جلوگیری شود. تغییرات ناگهانی در مواد اولیه خوراک دام و طیور باعث ایجاد ناراحتی‌های گوارشی می‌شود که ممکن است بهره وری دام و طیور کاهش یابد.

کیفیت غلات نیز به شرایط فصل و نگهداری آنها بستگی دارد. شرایط ضعیف در رشد و نگهداری این غلات می‌تواند منجر به تولید دانه‌هایی با انرژی کمتر از حد انتظار، یا آلودگی به مایکوتوکسین ها یا ارگانیسم‌های تولید کننده سم مانند قارچ‌ها و گیاهان شود.

همچنین، عوامل ژنتیکی و محیطی، نه تنها بر محتوای مواد مغذی موجود در غلات تأثیر می‌گذارند، بلکه ارزش غذایی را نیز تغییر می‌دهند.

علاوه بر انواع غلات به عنوان مواد اولیه خوراک دام و طیور، محصولات جانبی آنها مانند سبوس گندم و سبوس برنج به طور گسترده‌ای در خوراک طیور استفاده می‌شود. محصولات جانبی غلات معمولاً سرشار از فیبر یا پلی ساکاریدهای غیر نشاسته‌ای (NSP) هستند که در مرغداری‌ها به میزان کم استفاده می‌شوند و از نظر مقدار انرژی، کم هستند.

جدول ۱: مقدار انرژی و مواد تشکیل دهنده خوارک طیور

پروتئین در مواد اولیه خوراک دام و طیور

پروتئین موجود در مواد اولیه خوراک دام و طیور، از هر دو منبع گیاهی و حیوانی مانند دانه‌های روغنی، حبوبات و محصولات فرعی فرآوری ماهی تأمین می‌شود.

۱-منابع پروتئین گیاهی در خوراک دام و طیور

منابع پروتئینی گیاهی معمولاً به عنوان وعده غذایی یا کیک، محصول جانبی انواع دانه‌های روغنی هستند. محصولات اصلی دانه‌های روغنی شامل سویا، کلزا، آفتابگردان، هسته خرما، بادام زمینی، دانه کتان و کنجد است.
پس از استخراج روغن، از باقی مانده به عنوان ماده غذایی در مواد اولیه خوراک دام و طیور استفاده می‌شود. وعده‌های غذایی دانه‌های روغنی، ۲۰-۳۰٪ از رژیم غذایی طیور را تشکیل می‌دهند. مقدار مصرف انواع این دانه‌های روغنی در تغذیه پرندگان، برای گونه‌های مختلف و برای گونه‌های مشابه در مناطق مختلف، متفاوت است.

منابع اصلی پروتئین گیاهی مورد استفاده در رژیم‌های غذایی طیور در استرالیا، سویا و کلزا هستند. منابع دیگر مانند پنبه دانه، آفتابگردان، نخود فرنگی، در صورت تهیه خوراک طیور، در صورت موجود بودن این مواد با قیمت مناسب، ممکن است در این موارد برای تغذیه طیور نیز استفاده شوند.

بسیاری از دانه‌های روغنی و حبوبات حاوی فاکتورهایی بدون ارزش تغذیه‌ای هستند. برخی از این عوامل در اثر گرما از بین می‌روند. ارقام جدیدی از برخی دانه‌های روغنی و حبوبات تولید شده‌اند که به طور طبیعی از نظر عوامل فاقد ارزش تغذیه‌ای، مقدار کمتری را شامل می‌شوند.

جدول ۲: مقادیر انرژی معمول و ترکیب مغذی منابع پروتئین گیاهی

۲-منابع پروتئین حیوانی در مواد اولیه خوراک دام و طیور

منابع اصلی پروتئین حیوانی که در مواد اولیه خوراک دام و طیور استفاده می‌شود شامل کنجاله گوشت، کنجاله گوشت و استخوان، کنجاله ماهی، کنجاله مرغ (محصول جانبی) و … است.
اگر چه تولید پروتئین حیوانی برای مصرف انسان‌ها، چالش بر انگیز بوده و جنجال زیادی به دنبال دارد، اما مصرف جهانی پروتئین حیوانی در سطح جهانی و داخلی کشورها، همچنان در حال رشد است و عمده تأمین پروتئین گوشت در آینده از مرغ تأمین خواهد شد.

با افزایش تولید پروتئین حیوانی، تقاضا برای خوراک و به ویژه تقاضای مواد سرشار از پروتئین و انرژی افزایش می‌یابد.

صنعت پرورش دام و طیور به عنوان راهکاری برای افزودن ارزش به مواد غذایی (یعنی مقدار و در دسترس بودن مواد مغذی بالاتر، طعم بهتر، تنوع و …)، به تدریج تکامل یافت.

وعده‌های غذایی پروتئین حیوانی معمولاً توسط مواد اولیه خوراک دام و طیور تعریف می‌شوند. بخشی به طور خاص در رژیم‌های غذایی طیور استفاده می‌شوند؛ شامل گوشت (بدون استخوان) یا گوشت و کنجاله استخوان است.

اکنون محدودیت‌های خاصی برای این محصولات در رابطه با انواع خوراک و مواد اولیه خوراک دام و طیور استفاده شده و ضمانت‌های مربوط به حداقل میزان مواد مغذی در آنها، تعیین شده است.

به عنوان مثال، کنجاله گوشت و استخوان ممکن است به طور خاص از نشخوارکنندگان باشد و الزاماً باید فاقد مو، پشم و قطعات دیگر باشد. این محصولات عمدتاً باید پردازش و فرآوری شوند. محصولات با تضمین حداقل سطح پروتئین، فسفر و کلسیم به بازار عرضه می‌شوند.

بسیاری از منابع و استانداردها در کشورهای مختلف، استفاده از روش فوق را برای خوراک دام و طیور محدود کرده‌اند و بیشتر به مواد اولیه مناسب‌تر روی آورده‌اند. به این ترتیب، احتمال آلودگی به بیماری‌ها از بین خواهد رفت.

ممکن است وعده‌های غذایی پروتئین حیوانی به سطح بالایی از فلزات سنگین، دیوکسین ها و PCB (آفت کش ها) آلوده شوند. با این حال، وعده‌های غذایی، کنترل و تنظیم می‌شوند تا این آلودگی‌ها به حداقل برسد.

جدول ۳: مقدار انرژی و مواد مغذی در پروتئین حیوانی

چربی‌ها و روغن‌ها در مواد اولیه خوراک دام و طیور

چربی‌ها و روغن‌ها، که به آنها Fat & Oil گفته می‌شود، به طور منظم در خوراک دام و طیور استفاده می‌شود تا انرژی حیوان را تأمین کند. لیپیدها در مقایسه با کربوهیدراتها یا پروتئین‌ها در هر کیلوگرم، بیش از دو برابر مقدار ME (انرژی) را در خود دارند.

همچنین چربی‌ها یک حامل مهم برای ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E و K) و همچنین منابعی برای تأمین اسید چرب ضروری، اسید لینولئیک در مواد اولیه خوراک دام و طیور و رژیم غذایی هستند.

چربی‌ها و روغن‌های مختلفی در مواد اولیه خوراک دام و طیور استفاده می‌شوند، از جمله لیپیدها با منشأ حیوانی (معمولاً چربی‌ها، پیه، به جز روغن ماهی) و لیپیدهایی که منشأ گیاهی دارند (معمولاً روغن سویا، روغن کلزا، آفتابگردان)، روغن کتان، روغن نخل، روغن پنبه دانه).

مانند هر ماده مغذی دیگر، نسبت متفاوتی از لیپیدها بسته به منابع و نوع و سن حیوانی که از آن تغذیه می‌شوند، قابل هضم نیستند. برخی از داده‌ها در جدول ۵ خلاصه شده است.

هر گونه بهبود در قابلیت هضم چربی‌ها و روغن‌ها در مواد اولیه خوراک دام و طیور، با استفاده از مواد افزودنی مناسب مانند آنزیم‌ها، اسیدی کننده‌ها و امولسیون کننده‌ها حاصل می‌شود و تأثیر قابل توجهی در محتوای انرژی رژیم‌های غذایی در حیوانات خواهد داشت.

جدول ۵: منابع چربی مورد نیاز بر اساس سن طیور

مواد معدنی و ویتامین‌ها در مواد اولیه خوراک دام و طیور

مواد معدنی برای رشد و نمو طبیعی دام و طیور، مانند تشکیل استخوان و فرآیندهای بدن مانند فعال سازی آنزیم‌ها بسیار حیاتی است. مواد معدنی و ویتامین‌ها، جزئی جدایی ناپذیر از مواد اولیه خوراک دام و طیور هستند.

بعضی از مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر به مقدار زیاد برای خوراک دام و طیور مورد نیاز است. به عنوان مثال، مرغ‌های تخمگذار برای تولید تخم مرغ بین ۳.۵-۴٪ کلسیم، ۰.۳-۰.۴٪ فسفر و ۰.۲٪ سدیم در رژیم‌های غذایی خود نیاز دارند.

مواد معدنی دیگر مانند مس، آهن، منگنز، روی، سلنیوم، کبالت، ید و مولیبدن به مقدار “میلی گرم”، مورد نیاز هستند. کمبود این مواد معدنی منجر به مشکلات جدی در سلامتی در موارد خفیف، و در موارد شدید منجر به مرگ می‌شود.

به همین ترتیب، ویتامین‌ها برای سیستم‌های بدن دام و طیور ضروری هستند. ویتامین‌های محلول در چربی (A، D،E ، K) و ویتامین‌های محلول در آب (بیوتین، کولین، اسید فولیک، نیاسین، ریبوفلاوین، تیامین، پیریدوکسین، اسید پانتوتنیک و B12) برای حفظ سلامتی و سلامت مرغ در رژیم غذایی مورد نیاز است.

برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی توسط اکثر مواد تشکیل دهنده در مواد اولیه خوراک دام و طیور تأمین می‌شوند. در صورت نیاز، ویتامین‌ها و مواد معدنی معمولاً از طریق ترکیبات اضافه شده به رژیم غذایی نیز فرآهم می‌گردند. همچنین رژیم‌های غذایی دام و طیور ممکن است حاوی مواد افزودنی برای اهداف خاص باشند.

به طور خلاصه مواد مغذی اولیه که شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین، چربی، مواد معدنی، ویتامین‌ها و آب هستند و برای نگهداری، رشد، تولید مثل و سلامت حیوانات لازم هستند.

مواد افزودنی که شامل پروبیوتیک‌ها، پربیوتیک‌ها، اسیدهای آمینه ، بافرها، توکسین بایندرها و غیره هستند و برای بهبود عملکرد هضمی، تقویت سیستم ایمنی، کاهش استرس و افزایش بازده حیوانات مفید هستند.

مواد شیمیایی که شامل نمک‌های معدنی مانند کربنات ها همچون بی کربنات کلسیم (جوش شیرین(Sodium Bicarbonate))، کربنات کلسیم(آهک Calcium carbonate)، سولفات‌ها همچون سولفات آمونیوم  (Ammonium Sulfate) ، سولفات مس  (Copper Sulfate) ، سولفات منیزیم (Magnesium Sulfate) سولفات منگنز(Manganese Sulfate سولفات روی (Zinc Sulfate) کلرایدها، کربنات‌ها، یدات‌ها و پرمنگنات‌ها هستند و برای تأمین عناصر ضروری مانند روی، آهن، منگنز، کبالت، منیزیم، اکسید منیزیم (magnesium oxide)، ید، پتاسیم، اکسید روی (Zinc Oxide)، اکسید منیزیم (Magnesium oxide)،اسید بوریک (Boric Acid)، گوگرد (sulfur)، نشادر ( کلرو آمونیوم( Ammonium Chloride)) فسفات ها همچون مونو کلسیم فسفات (Monocalcium Phosphate) و دی کلسیم فسفات (Dicalcium phosphate) به خوراک اضافه می‌شوند.

به علاوه از مواد شیمیایی همچون بنتونیت (Bentonite)، زئولیت (Zeolite)، پرلیت (Perlite) در تهیه بستر دام نیز استفاده  میشود

برای انتشار پیشنهاد فروش یا درخواست خرید مواد اولیه خوراک دام و طیور از جمله خرید بنتونیت به وبسایت شیمیکو مراجعه فرمایید.